Εκκλησιασμός και Θεία Μετάληψη

«Εν Εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν».

Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ME TO ΘΕΟ. Θεία Ευχαριστία, το κατεξοχήν μυστήριο της Εκκλησίας

     Θεία Ευχαριστία είναι το κατεξοχήν μυστήριο, εκείνο κατά το οποίο ο άρτος και ο οί­νος μεταβάλλεται σε σώμα και αίμα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.

     Πρόκειται για την αναίμακτη αναπαράσταση της σταυρικής θυσίας, κατά την ο­ποία ο Ιησούς πρόσφερε το Σώμα και το Αίμα του για τη σωτηρία του κόσμου.

     Η θεία Ευχαριστία είναι το μέγιστο των μυστηρίων, η μεγαλύτερη προσφορά του Θεοΰ προς τον άνθρωπο και η καταφανέστερη εκδήλοίση αγάπης του Δημιουργού προς το δημιούργημά του. Είναι το μόνο μυστήριο όπου ο Κύριος παρίσταται πραγματικά και ουσιαστικά μέσω του άρτου και του οίνου, ενώ στα λοιπά μυστήρια ενεργεί εξωτε­ρικά με τη δύναμη και τη χάρη Του.

     Με τη θεία Κοινωνία μεταδίδεται στον άνθρωπο η ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Ο πιστός μεταλαμβάνει σώμα και αίμα Χριστού και αποδέχεται τη διαβεβαίωση του Σωτήρος: «ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα έχει ζωήν αιώνιον» (Ιωάν. Στ’ 54).

     Ο Ιησούς στο Μυστικό Δείπνο ευλόγησε τον άρτο. Τον έκοψε, τον μοίρασε στους Απο­στόλους και είπε: «Λάβετε φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου, το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών». Κατόπιν ευλόγησε τον οίνο, τους έδωσε να πιουν και είπε: «Πιετε εξ αυτού πάντες, τούτο εστί το αίμα μου, το της Καινής Διαθήκης, το υπέρ υμών και πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών» (Ματθ. Κστ' 26).

• Τα λόγια αυτά του Ιησού λέγονται «λόγια συστάσεως», γιατί με αυτά συνέστησε το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας.
• ένζυμος άρτος, το λεγόμενο πρόσφορο.
• οίνος καθαρός και αγνός, το λεγόμενο νάμα. Δεν πρέπει να περιέχει ξένες ουσίες (ρετσίνα κτλ.) και να μην είναι ξινό.
• Το Άγιο Ποτήριο
• Το δισκάριο
• Η λαβίδα
• Η λόγχη
• Ασιερίσκος
• Σπόγγος
• Αέρας
• Αντιμήνσιο
• Ιεροκαλύμματα
• Τη Μεγάλη Παρασκευή (α(ροΰ τότε ο ίδιος ο Χριστός προσφέρει τον Εαυτόν Του θυσία για τη λύτρωση του κόσμου).
• Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (τελοΰνται μόνο προηγιασμένες). Λειτουργίες τελού- νται, βεβαίως, τα Σάββατα και τις Κυριακές, καθώς και την ημέρα του Ευαγγελισμού, αλλά και ορισμένες μεγάλες γιορτές.

     Έτσι συστάθηκε από τον Χριστό το ιερό μυστήριο της θείας Κοινωνίας και παρεδόθη στους ανθρώπους με την υπόμνηση: «Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν».

     Η θεία Ευχαριστία έχει την έννοια της θυσίας, γι’ αυτό και η Αγία Τράπεζα λέγε­ται θυσιαστήριο. Μόνο που στη χριστιανική θρησκεία -και εδώ είναι το παράδοξο σε σχέση με οιαδήποτε άλλη θρησκεία-«θύμα» είναι ο ίδιος ο Υιός του θεού, που θυσιά­ζεται για τη δική μας σωτηρία. Οι δε πιστοί αυτό που επιζητούν μέσω της «θυσίας» εί­ναι το ύψιστο αγαθό που μπορούν να λάβουν, την ένωση μαζί Του.

     Κατά τη θεία Ευχαριστία δεν έχουμε απλώς αναπαράσταση της θυσίας. Έχουμε αυ­τήν ταύτην τη θυσία και τη μεταβολή του άρτου σε σώμα, του δε οίνου σε αίμα του Χρι­στού, όπως ο ίδιος είπε στο Μυστικό Δείπνο.

     Δεν είπε ο Χριστός, όταν έκοψε τον άρτο «τούτο εστί αντί του σώματός μου», αλλά «τού­το εστί το σώμα μου». Και αντίστοιχα είπε «τούτο εστί το αίμα μου», που σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια του μυστηρίου ο άρτος πραγματικά μεταβάλλεται σε σώμα και ο οίνος σε αίμα του Χριστού, όπως ο ίδιος μάς διαβεβαίωσε.

     Με τη θεία Ευχαριστία η χάρη του Χριστού μεταφέρεται στους πιστούς. «Ο πίνων μου το αίμα εν εμοί μένει καγώ εν αυτώ». Δηλαδή ο πιστός γίνεται ένα με τον Κύριο και θεό του.

     Αυτό είναι το μεγαλείο της θείας Ευχαριστίας και για το λόγο αυτό ο σατανάς επι­χειρεί με κάθε τρόπο να εμποδίσει τους πιστούς να μεταλάβουν Σώμα και Αίμα Χρι­στού. Γιατί όταν ο άνθρωπος αποκοπεί από το ύψιστο αυτό μυστήριο, τότε γίνεται ευάλωτος στην αμαρτία.

Η τέλεση του μυστηρίου

     Για την τέλεση του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας απαιτούνται:

     -Τα δώρα αυτά, τον άρτο και τον οίνο, έρχεται το Άγιο Πνεύμα και τα μεταβάλλει σε σώμα και αίμα Χρισιού, τα οποία ο Κύριος μας προέτρεψε να μεταλαμβάνουμε, λέ­γοντας: «Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν».

     Και η Εκκλησία απαντά: «Τα σα εκ των σων σοι προσφέρομεν κατά πάντα και διά πά­ντα». Που σημαίνει, σε ελεύθερη μετάφραση, ότι τα τίμια αυτά δώρα είναι από τα δι­κά σου πράγματα (θέλοντας έτσι να δείξει ότι τίποτε δεν είναι δικό μας και όλα ανή­κουν στον Κύριο). Τα δώρα αυτά, τονίζει η Εκκλησία, σου προσφέρουμε παντοτινά και για κάθε άνθρωπο.

     -Ιερά σκεύη του μυστηρίου

     Στη Θεία Ευχαριστία χρησιμοποιούνται:

     Ο προς θυσία αμνός, δηλαδή ο άρτος, είναι τοποθετημένος πάνω στο δισκάριο.

     Στο δισκάριο τοποθετούνται οι μερίδες του άρτου (που μεταβάλλεται σε Σώμα Χριστού) της Παναγίας, των εννέα αγγελικών ταγμάτων και των «ζώντων και τεθνεόντων».

     Μέσα στο Άγιο Ποτήριο βρίσκεται ο οίνος που θα μετατραπεί σε Αίμα Χριστού.

     Όταν πρόκειται να κοινωνήσουν οι πιστοί στο Άγιο Ποτήριο, ο ιερέας θα βάλει και τον καθαγιασμένο άρτο.

     Με τη λαβίδα κοινωνούν οι πιστοί. Η χρήση της καθιερώθηκε όταν επικράτησε η Βάπτιση των νηπίων, τα οποία μετά τη Βάπτιση κοινωνούσαν.

     Αντιμήνσιο είναι το τετράγωνο ύφασμα πάνω στο οποίο είναι ζωγραίρισμένες πα­ραστάσεις από τη Σταύρωση και την Ανάσταση και έχει καθαγιασθεί με λείψανα αγίων, τα οποία είναι ραμμένα σε μία γωνία του.

     Όλα τα σκεύη είναι ιερά, γιατί έρχονται σε επαφή με το Σώμα και το Αίμα του Κυ­ρίου.

     -Τόπος τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας

     Η Θεία Ευχαριστία τελείται στους ναούς, πάνω στο θυσιαστήριο, την Αγία Τράπε­ζα, η οποία συμβολίζει τον Γολγοθά και τον Πανάγιο Τάφο. Και η οποία έχει καθαγιασθεί με λείψανα αγίων.

     Η προεργασία για την προετοιμασία των τιμίων δώρων γίνεται στην Αγία Πρόθεση (βρίσκεται στο αριστερό τμήμα του Ιερού) και στη συνέχεια μεταφέρονται στην Αγία Τράπεζα κατά τη μεγάλη είσοδο (Άγια).

     Σε περίπτωση ανάγκης η θεία Ευχαριστία είναι δυνατόν να τελεστεί οπουδήποτε και εκτός Εκκλησίας, αρκεί να υπάρχει αντιμήνσιο.

     Η χρήση του αντιμηνσίου για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας και της Θείας Ευ­χαριστίας καθιερώθηκε την εποχή των διωγμών, που οι Χριστιανοί ήταν πολλές φορές αναγκασμένοι να τελούν το μυστήριο κάθε φορά σε διαφορετικό χώρο.

     Σημειώνεται, πάντως, ότι πάνω στο ίδιο αντιμήνσιο μόνο μία λειτουργία (και συνε­πώς μία Θεία Ευχαριστία) μπορεί να τελεστεί ανά ημέρα. Όπως επίσης κάθε ιερέας μπορεί να τελέσει μόνο μία λειτουργία την ημέρα.

    -Χρόνος τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας

     Η Θεία Ευχαριστία τελείται κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας και αποτελεί μάλιστα την κορύφωσή της.

     Οι προσευχές και οι ύμνοι που προηγούνται της Θείας Ευχαριστίας αποτελούν την προπαρασκευή του μυστηρίου.

     Είναι λοιπόν κατανοητό ότι η στιγμή της Θείας Μετάληψης είναι ιερή και οι πιστοί οφείλουμε να δείχνουμε προσοχή, τάξη και αφοσίωση. Είναι μεγάλο λάθος η τακτική που παρατηρείται οε ορισμένους ναοΰς -κυρίως των Αθηνών- κατά τη διάρκεια της Θείας Μετάληψης να αποχωρούν οι πιστοί από την Εκκλησία.

     Λειτουργίες μπορούν να γίνονται κάθε ημέρα.

         Λειτουργίες δεν τελοΰνται:

     Τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι πιστοί συνήθιζαν να κοινωνοΰν κάθε ημέ­ρα ή τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα. Επειδή λοιπόν την Τεσσαρακοστή δεν ετελείτο Θεία Λειτουργία, τις καθημερινές οι ιερείς φύλαγαν τα τίμια δώρα από τη λειτουργία της Κυριακής και κοινωνούσαν την Τετάρτη και την Παρασκευή. Η τελετή που γινόταν πριν από την κοινωνία λέγεται Προηγιασμένη Λειτουργία, αφοΰ τα τίμια δώρα ήταν προηγιασμένα από την κανονική λειτουργία.

     -Η μεταβολή του άρτου και οίνου σε Σώμα και Αίμα

     Μετά την απαγγελία των λόγων συστάσεως του μυστηρίου ο ιερέας διαβάζει τη μυ­στική ευχή, που αναφέρεται στην εντολή του Κυρίου «Τούτο ποιείτε εις την εμην ανάμνησιν».

     Ακολουθούν «τα σα εκ των σων...» και κατόπιν ο ιερέας επικαλείται το Άγιο Πνεύμα λέγοντας: «Και ηποίησον τον μεν άρτον τούτον τίμιον σώμα του Χριστού σου, το δε εν το ποτηρίω τούτω τίμιον αίμα τον Χριστού σου, μεταβαλών το Πνεύματί σου τω αγιω». Την ίδια στιγμή οι ψάλτες ψάλλουν «Σε υμνούμεν».

     Αυτή είναι η ιερότερη στιγμή της Θείας Λειτουργίας. Είναι η στιγμή του καθαγια­σμού των τίμιων δώρων και από τούδε ο άρτος και ο οίνος είναι Σώμα και Αίμα Χρι­στού. Γίνεται δηλαδή η μεταβολή του άρτου και οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού.

     Ακολουθούν η ανάγνωση ευχών και ευλογιών, το μνημόνευμα των αγίων και κεκοιμημένων, η απαγγελία της Κυριακής Προσευχής και στη συνέχεια γίνεται η Θεία Κοι­νωνία.

     Ο ιερέας, καλώντας τους πιστούς στη Θεία Κοινωνία, θα πει: «Πρόσχωμεν τα άγια τοις αγίοις». Καλεί δηλαδή τους πιστούς να προσέξουν διότι τα άγια αυτά προορίζονται για αγίους και όσοι κοινωνούν πρέπει να έχουν προετοιμαστεί σωστά .

     Οι πρώτοι που κοινωνούν είναι οι ιερείς μέσα στο Αγιο Βήμα (Ιερό) και κατόπιν προσκαλούν τους πιστούς λέγοντας: «Μετά φόβον Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε».

     -Κάθε πότε πρέπει να κοινωνεί ο Χριστιανός;

     Δεν υπάρχει «πρέπει» για το κάθε πότε κοινωνεί ο Χριστιανός.

     Μπορεί να κοινωνεί όταν η συνείδηση του του το επιτρέπει, αφού, βεβαίίος, έχει κά­νει την κατάλληλη προετοιμασία (Μετάνοια, Εξομολόγηση).

     Οι πρώτοι Χριστιανοί κοινωνούσαν κάθε ημέρα. Στη συνέχεια, κάθε δεύτερη η κά­θε εβδομάδα. Με την πάροδο του χρόνου οι περισσότεροι Χριστιανοί κοινωνούσαν πε­ρίπου τέσσερις φορές το χρόνο, συνδυάζοντας την κοινωνία με εορτές, θα ήταν όμως ευχής έργο για κάθε Χριστιανό αν μπορούσαν να κοινωνούν κάθε εβδομάδα ή το αρ­γότερο κάθε μήνα.

     Όσον αφορά τους ασθενείς, καλόν είναι να κοινωνοΰν όταν έχουν πλήρη τη συνεί­δησή τους και όχι όταν έχει ξεκινήσει ο επιθανάτιος ρόγχος, όταν δηλαδή δεν έχουν συ­νείδηση των πράξεων τους.

     Στις περιπτώσεις κατάκοιτων Χριστιανών οι ιερείς πηγαίνουν στα σπίτια των ενο­ριτών τους για να τους κοινωνήσουν. Βεβαίως ο ιερέας πρέπει να ενημερώνεται εγκαί­ρως, αλλά και το σπίτι στο οποίο προσέρχεται ο ιερέας για τη θεία Κοινωνία πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένο. Δηλαδή να είναι τακτοποιημένος ο χώρος, ώστε να μπορεί να ακουμπήσει τα Άγια, και να υπάρχει αναμμένο καντήλι και θυμίαμα. Η ώρα της θείας Κοινωνίας, όπως και στην Εκκλησία, έτσι και στο σπίτι του ασθενή εί­ναι ιερή και γι’ αυτό απαιτείται τάξη και ευλάβεια.

     -Προετοιμασία για τη Θεία Μετάληψη

     Η Μετάληψη δεν είναι συνδεδεμένη με τη νηστεία, αλλά με την Εξομολόγηση και τη Μετάνοια, παρ’ όλα αυτά κάποιος που νηστεΰει προετοιμάζεται ως εξής:

          α) Το πότε και πόσο θα νηστέψει ένας Χριστιανός προκειμένου να κοινωνήσει θα το καθορίσει ο πνευματικός του.

          β) Συνήθως οι πιστοί νηστεΰουν όλη την εβδομάδα από κρέας, ψάρι και τρώνε μό­νο λαδερά.

     Το Σάββατο το μεσημέρι, πριν από την κοινωνία, τρώμε λάδι. Μετά από το μεση­μεριανό γεΰμα δεν επιτρέπεται η βρώση ελαιολάδου.

     Το μόνο Σάββατο που δεν τρώμε λάδι είναι αυτό του Μεγάλου Σαββάτου. Όποι­ος πιστός κοινωνεί σε τακτά χρονικά διαστήματα, ο πνευματικός του του μειώνει και τον χρόνο που είναι υποχρεωμένος να νηστεύσει.

     Προσοχή! Χωρίς να θέλουμε να προσβάλουμε την ιεροπραξία που τελείται σε όλα τα εκτός Ορθοδοξίας δόγματα (ομολογίες), πρέπει να σημειώσουμε ότι είναι απαρά­δεκτη εκκλησιαστική πρακτική πολλών Ορθοδόξων που, περισσότερο από άγνοια ή α­πό μία κακώς όμως εννοούμενη ευσέβεια, συμμετέχουν ενεργά σε αυτές. Ιδιαίτερα α­ναφέρουμε τη συμμετοχή Ορθοδόξων στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Συχνά, δυ­στυχώς, πολλοί, όταν βρίσκονται σε μη Ορθόδοξες Εκκλησίες του εξωτερικού, κρίνουν καλό να μεταλαμβάνουν. Αυτή η πρακτική καταλύει την προϋπόθεση, σύμφωνα με τους Ορθόδοξους, συμμετοχής στη Θεία Κοινωνία, που είναι η ομολογία πίστης βάσει των όρων Α' και Β' Οικουμενικών Συνόδων (Πιστεύω, χωρίς το filioque).

     Εκτός αυτού οι υπόλοιπες, όχι ασήμαντες εκκλησιολογικού περιεχομένου διαφορές με τους ετερόδοξους, δε μας επιτρέπουν ότι ομολογούμε αυτή, τουλάχιστον, τη στιγμή (μακάρι αυτό να γίνει στο μέλλον) «εν ενότητι και ομονοία».