Σάββατο 27 Απριλίου 2013

Καραβάτζιο: Ο ζωγράφος των Παθών

Καραβάτζιο: Ο ζωγράφος των Παθών
Παρασκευή, 13/04/2012 11:02
Καραβάτζιο: Ο ζωγράφος των ΠαθώνΓνώρισα το έργο του Μικελάντζελο Μερίζι, περισσότερο γνωστού ως Καραβάτζιο ή Καραβάτζο (1571-1610), προετοιμάζοντας τις αναρτήσεις για τα “Πάθη του Χριστού”. Οι αριστουργηματικοί του πίνακες μα και ο ιδιόρρυθμος και αυτοκαταστροφικός του χαρακτήρας με οδήγησαν στη σκέψη πως για μια πλήρη γνωριμία με τον Καραβάτζιο απαιτείται μια ανάρτηση αποκλειστικά αφιερωμένη σ’ αυτόν.

Τα λίγα χρόνια που έζησε είναι γιομάτα περιπέτειες. Τις νύχτες τις περνάει στις κακόφημες ταβέρνες, συντροφιά με τους απόκληρους της ζωής ή με τα «καλά κορίτσια». Μέθυσος και οξύθυμος, καταντάει ακόμα και δολοφόνος. Όλα αυτά όμως δεν μειώνουν την αξία του έργου του, και την πρωτεύουσα θέση που κατέχει σα δημιουργός μιας καινούριας ευαισθησίας που οι απηχήσεις της φτάνουν ως τις αρχές του αιώνα μας.
Το «Μαρτύριο του Αγίου Ματθαίου», ένα από τα αριστουργήματά του, πραγματοποιημένο στα 20 του χρόνια, δίνει όλο το μέτρο της ιδιοφυΐας του. Ο γερός ρεαλισμός στην απόδοση του θέματος –μοιάζει περισσότερο σε δολοφονία μέσα σε κακόφημη ταβέρνα, παρά σε ιερή σκηνή-, η τεχνική των βίαιων αντιθέσεων φωτός και σκιάς που αποδίδει με τόσον εύγλωττο τρόπο την τραγική ατμόσφαιρα, (…) δείχνουν πόσο πρωτοπόρος στάθηκε στις συλλήψεις του.
ΤΩΝΗΣ ΣΠΗΤΕΡΗΣ
εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 28/3/1965
Καραβάτζιο: “Το Μαρτύριο του Αγίου Ματθαίου”
από το http://www.friendsofart.net/en/art/caravaggio/the-martyrdom-of-st-matthew-1

Ο Μικελάντζελο Μερίζι από το Καραβάτζιο αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση στην ιστορία της τέχνης. Είναι ο μεγάλος καλλιτέχνης που στα 41 μόλις χρόνια της ζωής του κατάφερε να επηρεάσει όσοι λίγοι την τέχνη του καιρού του, να τον θαυμάσουν, να τον μιμηθούν, μα και να τον φθονήσουν και να τον καταδιώξουν. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια της ζωής του, μετά τις μεγάλες δόξες, τα πέρασε φυγάς, μετά ένα φόνο που διέπραξε. Φύση θυελλώδης και ριζοσπαστική, νατουραλιστής μα και θρησκευτικός ζωγράφος, εξέφρασε την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης με τη μεγαλύτερη ίσως δύναμη και αυθεντικότητα από οποιονδήποτε σύγχρονό του, και χαρακτηρίστηκε ήδη όσο ζούσε «διαβολική ιδιοφυΐα».

…ο Καραβάτζο, πνεύμα «πιο ταραγμένο κι από τη θάλασσα της Μεσσήνης με τα μανιασμένα ρεύματα, που πότε σηκώνεται ψηλά και πότε πέφτει», μπήκε στο ναό της Μαντόνα ντελ Πιλέρο. Του πρόσφεραν αγιασμένο νερό για να αποπλύνει τις μικροαμαρτίες του, οπότε εκείνος αποκρίθηκε: «Τι να το κάνω; Αφού όλες μου οι αμαρτίες είναι θανάσιμες».
από το βιβλίο της ΕΛΕΝ ΛΑΝΓΚΤΟΝ «ΚΑΡΑΒΑΤΖΟ»
Μετάφραση Σ. Τσούγκος
Εκδόσεις ΜΙΚΡΗ ΑΡΚΤΟΣ
Πίνακες του Καραβάτζιο που ξεσήκωσαν αντιδράσεις:

 Στην «Κοίμηση της Παρθένου», απεικόνισε την Παναγία ζωγραφίζοντας το πρόσωπο μιας πόρνης που μάλιστα ήταν και ερωμένη του!

  
Στον πίνακα ”Η ανάπαυση κατά τη φυγή στην Αίγυπτο”, ζωγράφισε την Παναγία με μαλλιά σε έντονο κόκκινο χρώμα, σε αντιδιαστολή με τα ξανθά μαλλιά του Χριστού.



Ο πίνακας “Η Παναγία με το φίδι” θεωρήθηκε ιερόσυλος και ασεβής. Η Παναγία έμοιαζε με κοινή θνητή, η αγία Άννα με άσχημη και γερασμένη γυναίκα, ο δε Χριστός ήταν εντελώς γυμνός αν και δε βρισκόταν σε βρεφική ηλικία. Το έργο φυσικά απορρίφθηκε, στερώντας από τον Καραβάτζιο την ευκαιρία να λάβει επίσημη αναγνώριση ως ζωγράφος.


Στον πίνακα “Ο Άγιος Ματθαίος και ο άγγελος”, ο Ματθαίος απεικονίζεται όχι ως ευσεβής πατέρας αλλά ως κοινός αγρότης ή εργάτης – και μάλιστα με μια δόση αφέλειας ή βλακείας – ενώ ο άγγελος του σπρώχνει το χέρι για να γράψει το Ευαγγέλιο σαν να καθοδηγεί αναλφάβητο. Τόσο πολύ ενοχλήθηκε η Εκκλησία από αυτή την ερμηνεία του Καραβάτζιο ώστε ο ζωγράφος αναγκάστηκε να ξαναφτιάξει τον πίνακα.


Στον πίνακα “Η Σύλληψη του Χριστού” ζωγράφισε τον εαυτό του πίσω από τους στρατιώτες να κρατάει το φανάρι
(από το http://www.artknowledgenews.com/Caravaggio.html)


Όταν ζωγράφιζε τον πίνακα “Η Ανάσταση του Λαζάρου” υποχρέωνε τους εργάτες που χρησιμοποιούσε ως μοντέλα να κρατάνε ένα πτώμα που βρισκόταν ήδη σε κατάσταση αποσύνθεσης. Εξαγριωμένος με τα σχόλια των κριτικών της Μεσσήνης, κομμάτιασε τον πίνακα με το μαχαίρι του, κατόπιν όμως προσφέρθηκε να ζωγραφίσει άλλον.
από το βιβλίο της ΕΛΕΝ ΛΑΝΓΚΤΟΝ «ΚΑΡΑΒΑΤΖΟ»
Μετάφραση Σ. Τσούγκος, Εκδόσεις ΜΙΚΡΗ ΑΡΚΤΟΣ

Παρ’ όλα αυτά η φήμη του όλο και μεγάλωνε, το ίδιο όμως και ο εκρηκτικός του χαρακτήρας:
H φήμη του μεγάλωνε, το ίδιο και τα εισοδήματά του, όμως φαίνεται πως ήταν αναπόφευκτο ο ατίθασος χαρακτήρας του να σφραγίσει, εκτός από την τέχνη του, και τη ζωή του. Μπορεί ο ζωγράφος να είχε καλύψει μεγάλη απόσταση από τα πρώτα χρόνια του στη Ρώμη, όμως δεν έπαψε ποτέ να έχει διαρκή προβλήματα με τον νόμο. Το 1600 ένας ζωγράφος τον κατηγόρησε για βιαιοπραγία, ενώ την επόμενη χρονιά ο Καραβάτζιο τραυμάτισε έναν στρατιώτη. Το 1603 φυλακίστηκε βάσει της διαμαρτυρίας ενός άλλου ζωγράφου. Το 1604 κατηγορήθηκε ότι εκσφενδόνισε μια πιατέλα με αγκινάρες στο κεφάλι ενός σερβιτόρου και λίγο αργότερα, την ίδια χρονιά, ότι πέταξε πέτρες σε μια στρατιωτική φρουρά. Τον Μάιο του 1605 συνελήφθη για κατάχρηση όπλων και τον Ιούλιο αναγκάστηκε να κρυφτεί για ένα διάστημα, επειδή είχε τραυματίσει κάποιον που υπερασπιζόταν τη μνηστή του. Τελικά την επόμενη χρονιά, κατά τη διάρκεια έντονης διαφωνίας για μια παρτίδα παλακόρντα (μορφή πρώιμου τένις), ο Καραβάτζιο σκότωσε κάποιον Ρανούτσιο Τομασόνι.
Τρομοκρατημένος – ίσως όχι τόσο από την πράξη του αλλά από τις πιθανές συνέπειές της – ο Καραβάτζιο εγκατέλειψε τη Ρώμη και περιπλανήθηκε αρκετά προτού καταλήξει πρώτα στη Νάπολη και ύστερα στη Μάλτα, στις αρχές του 1608. Αρχικά τον υποδέχτηκαν με τιμές, ως μεγάλος ζωγράφος που ήταν, και εκεί ο Καραβάτζιο ζωγράφισε ένα από τα πιο μεγάλα αριστουργήματά του, τον «Αποκεφαλισμό του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή» για τον Καθεδρικό Ναό της Βαλέτα. Ωστόσο, είτε επειδή έφτασε η είδηση για το έγκλημα που είχε διαπράξει στη Ρώμη είτε επειδή υπέπεσε σε νέα παραπτώματα, φυλακίστηκε για μία ακόμη φορά. Απέδρασε ωστόσο και κατέφυγε στη Σικελία.

Για το φόνο που διέπραξε ο Καραβάτζιο, μας δίνει περισσότερες λεπτομέρειες η Έλεν Λάνγκτον:
Λίγες μέρες νωρίτερα ο Καραβάτζο είχε φιλονικήσει με το Ρανούτσιο Τομασσόνι, η αλαζονική οικογένεια του οποίου κυριαρχούσε στην περιοχή. Ο Καραβάτζο και οι φίλοι του έψαχναν αφορμή για φασαρία, και ο Τόπα καραδοκούσε για να υποστηρίξει το ζωγράφο σε ενδεχόμενο καβγά του με το Ρανούτσιο. Καθώς περνούσαν έξω από το σπίτι των Τομασσόνι, μόλις έφτασαν στη γωνία με την Πιάτσα ντι Σαν Λορέντσο ιν Λουτσίνα, ο Ρανούτσιο τους είδε και πήρε το όπλο του για να τους αντιμετωπίσει. Ακολούθησε βίαιη συμπλοκή. (…)
Ο Καραβάτζο πρωταγωνίστησε στη συμπλοκή αντιμετωπίζοντας το Ρανούτσιο για αρκετή ώρα, ένας προς έναν. Όμως τη στιγμή της υποχώρησης ο Ρανούτσιο έπεσε και ο Καραβάτζο, που είχε στόχο το μηρό του ή το βουβώνα του, τον πέτυχε ψηλότερα στο στομάχι, γεγονός μοιραίο. Ο Ρανούτσιο έμεινε στο έδαφος αιμορραγώντας και ο αδελφός του όρμησε να τον υπερασπιστεί. Ο Πετρόνιο Τόππα έσπευσε να βοηθήσει τον Καραβάτζο, εμποδίζοντάς τον να σκοτώσει τον Τζοβάνι Φραντσέσκο, γεγονός που του στοίχισε μερικά σοβαρά τραύματα. Ο Καραβάτζο πληγώθηκε επίσης άσχημα στο κεφάλι…
ΕΛΕΝ ΛΑΝΓΚΤΟΝ «ΚΑΡΑΒΑΤΖΟ»
Μετάφραση Σ. Τσούγκος
Εκδόσεις ΜΙΚΡΗ ΑΡΚΤΟΣ
Ενώ στην αρχή φάνηκε πως ο Καραβάτζιο μπορεί και να έπαιρνε χάρη διότι το έγκλημα δεν ήταν προμελετημένο και ο ίδιος είχε τραυματιστεί, τελικά, την επόμενη χρονιά,  του επιβλήθηκε η ποινή του θανάτου, μια ποινή ιδιαίτερα σκληρή γιατί σήμαινε πως μπορούσε να εκτελεστεί από οποιονδήποτε και σε οποιοδήποτε μέρος! Έτσι εξηγείται ο μόνιμος φόβος και το άγχος που είχε κυριεύσει τον Καραβάτζιο τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του

Πού οφείλεται όμως ο θάνατος του Καραβάτζιο;
Η ελονοσία αποτελεί μια πιθανότητα: στις αρχές του 17ου αιώνα, η παράκτια περιοχή στην οποία περιπλανιόταν ο Καραβάτζιο, που περιελάμβανε και το Πόρτο Ερκολε, όπου σκόπευε απλώς να κάνει μια στάση για να ξεκουραστεί προτού ανταμώσει ξανά με τους πανίσχυρους μαικήνες του στην Αιώνια Πόλη, μαστιζόταν από κουνούπια. Η σύφιλη αποτελεί επίσης μια πιθανότητα, αφού η συχνότητα με την οποία ο Καραβάτζιο συνευρισκόταν με πόρνες βεβαιώνεται από επίσημες αστυνομικές αναφορές της εποχής, αλλά και από την ίδια την τέχνη του: η πόρνη Αννα Μπιανκίνι είχε ποζάρει ως μοντέλο για τη «Μετανοούσα Μαγδαληνή», το ίδιο και η Φιλίντε Μελαντρόνι…
από το http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=4602756
Μια καινούρια θεωρία που προέκυψε τελευταία είναι ο θάνατος να οφείλεται σε δηλητηρίαση από μόλυβδο, αν και ο ερευνητής Βιντσέντι που διατύπωσε αυτή την άποψη θεωρείται από πολλούς επιστήμονες τουλάχιστον “αμφιλεγόμενος”:
Οπως αποκαλύπτεται όμως από τα οστά που αποκαλύφθηκαν τέσσερις αιώνες μετά τον θάνατό του στην Τοσκάνη, δεν τον σκότωσαν ούτε οι καταχρήσεις ούτε οι εχθροί του, όπως πιστευόταν ως σήμερα. Σύμφωνα με τον Σιλβάνο Βιντσέντι, τον επικεφαλής της έρευνας για την ταυτοποίηση της σορού, στα οστά του μεγάλου ιταλού καλλιτέχνη βρέθηκαν τεράστιες ποσότητες μολύβδου, βασικού συστατικού πολλών χρωστικών ουσιών της εποχής. Τα επίπεδα μολύβδου ήταν τέτοια που θα αρκούσαν όχι μόνο για να τρελάνουν τον Καραβάτζιο αλλά και για να συμβάλουν σημαντικά στον θάνατό του. «Ο μόλυβδος προήλθε από τις μπογιές του, είναι γνωστό ότι ήταν εξαιρετικά απρόσεκτος με αυτές. Πιστεύουμε πράγματι ότι είχε και άλλα προβλήματα υγείας, όμως η μολυβδίαση τον αποτελείωσε» λέει ο κ. Βιντσέντι.

Η σύντομη ζωή του Καραβάτζιο ήταν αρκετή για να σημαδέψει μ’ ένα φωτεινό ορόσημο την πορεία της ζωγραφικής. Δε δημιούργησε σχολή. Στάθηκε όμως από τα εκλεκτά πλάσματα, τα διαλεγμένα από τη μοίρα για να συγκεντρώσουν και να εκφράσουν το πνεύμα και τις επιδιώξεις μιας εποχής.
ΤΩΝΗΣ ΣΠΗΤΕΡΗΣ
εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 28/3/1965
Αναρτήθηκε από στις

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)